برخي از بانك ها از پذيرش سهام به عنوان وثيقه اجتناب مي كنند در حالي كه شايد در اين رابطه اطلاعات كافي ندارند كه سپرده گذاري مركزي به صورت كاملابي طرف از حقوق بانك نگهداري مي كند و تا زماني كه وثيقه گيرنده اجازه ندهد، سرمايه آزاد نخواهد شد.

در كنار نهادهاي اجرايي بازار سرمايه و به ويژه بورس اوراق بهادار، فرابورس و بورس كالا، نهاد بااهميت ديگري نيز به چشم مي خورد كه در كنار تمركز بخشيدن به اداره هاي امور سهام شركت هاي پذيرفته شده در بورس و توزيع سود سهامداران به عنوان بزرگ ترين بانك اطلاعاتي حاضر در بازار سهام ايران شناخته مي شود.

شركت سپرده گذاري مركزي و تسويه وجوه (سمات) يكي از اركان اجرايي بازار سرمايه است كه نامش كمتر شنيده شده، اما آثار فعاليتش در تمام اجزاي اقتصاد كشور مشاهده مي شود تا جايي كه مي توان گفت تنها مركزي است كه به تمامي اطلاعات سهامداران دسترسي دارد و در واقع خدمات آماري، صدور برگه سهام و از اين قبيل امور مربوط به جامعه 2/6 ميليون نفري سهامداران كشور را در دست دارد. حامد سلطاني ن‍ژاد، مديرعامل شركت سپرده گذاري مركزي كه نقش رييس خزانه دار بازار سرمايه را برعهده دارد، مديريت كليه اطلاعات شخصي و دارايي سهامداران بورسي را انجام مي دهد. علاوه بر اين، سمات نهادي است كه مي تواند بازار سرمايه كشور را به يكي از آرزوهاي ديرينه اش كه ارتباط با بازارهاي بين المللي است، برساند. چراكه اين نهاد با دور زدن تحريم ها و از طريق يك لينك ارتباطي مي تواند امكان معامله سهام بازارهاي خارجي براي ايراني ها و همچنين سهام شركت هاي بورسي ايران را براي سرمايه گذاران علاقه مند خارج از كشور فراهم كند. بر همين اساس است كه در سال جاري با عضويت در نهاد بين المللي ACG كه سنديكايي با عضويت همه CDS هاي آسیا و اقیانوسیه، توانسته است بازار سرمايه كشور را به هدفش نزديك تر كند. خواندن اين گفت وگو براي آشنايي با حوزه وسيع مسووليت هاي اين شركت زيرمجموعه بازار سرمايه، خالي از لطف نيست.

جناب سلطاني نژاد در ابتدا كمي از مهم ترين كاركردهاي سپرده گذاري مركزي بگوييد. به نظر مي رسد اين مجموعه را مي توان در رده سازمان ثبت احوال و اسناد كشور قرار داد اما كوچك تر و در محدوده جمعيت سهامداران.

تاحدودي مثال شما درست است. سپرده گذاري مركزي چهار كاركرد اساسي در بازار سرمايه دارد. ثبت اطلاعات، تسويه پاياپاي، مديريت ريسك و اقدامات شركتي چهار كاركرد مهم اين مجموعه هستند. در برخي كشورهاي دنيا مجموعه وظايف اين نهاد را دو يا سه شركت انجام مي دهند و در برخي كشورها مثل ايران همه اين فعاليت ها در يك شركت انجام مي شود. در حوزه ثبت، سپرده گذاري اطلاعات مالكيت را در حوزه اوراق بهادار ثبت مي كنيم و انتقال دارايي از طريق قانوني در زمان وقوع حوادث قهري را برعهده داريم. در بحث تسويه پاياپاي خاص سازي چند جانبه انجام مي شود. به اين ترتيب كه يك مشتري يا كارگزار فعال بورس، در زمان معامله سهام بدهكار يا بستانكار مي شود، سپرده گذاري اقدام به خالص سازي حساب آنها مي كند. اين اتفاق باعث افزايش نقدشوندگي در بازار سهام مي شود. در بحث تسويه سيستم جديد post trade را نهايي كرديم كه با استانداردهاي روز دنيا مطابقت دارد. البته بحث تسويه كاملاتخصصي بوده و شايد تشريح جزييات آن براي مخاطبان جذاب نباشد به همين دليل اين مقوله را در همين جا كوتاه مي كنم. اما وظيفه مديريت ريسك را نيز با راه اندازي صندوق تسويه وجوه در سال جاري جدي تر كرديم. درباره اقدامات شركتي هم هر اقدامي كه در شركت هاي بازار سرمايه منجر به كاهش يا افزايش ثروت سهامداران شود مثل افزايش سرمايه يا توزيع سود بر عهده شركت هاي سپرده گذاري مركزي است. البته در حال حاضر بحث توزيع سود همچون گذشته بر عهده ناشران است اما در كشورهاي پيشرفته سپرده گذاري ها مسوول توزيع سود هستند زيرا ناشران در اين مقوله ذي نفعند.

اما به نظر مي رسد شما در اين حوزه فعاليت چنداني نداريد. چرا؟

در پيش نويس قانون توسعه ابزارها و نهادهاي مالي كسر سود از حساب ناشران توسط شركت سپرده گذاري مركزي در موعد مقرر و پس از تصويب در مجمع، ديده شده بود تا سپرده گذاري پس از هشت ماه در صورتي كه شركت سود سهامداران را تقسيم نكرده باشد، سود را از حساب ناشر كسر كند اما مجلس با اين بند موافقت نكرد و در قانون حذف شد. به همين دليل ما هيچ الزام قانوني در اين خصوص نداريم. سهامداراني كه با اتمام موعد قانوني، سود خود را دريافت نكرده اند مي توانند به هيات داوري مراجعه كنند. عدم استقبال ناشران از همكاري با سپرده گذاري مركزي و پرداخت سود سهامداران از طريق سپرده گذاري مركزي به اين دليل است كه شركت ها تمايل دارند تا آخرين لحظه سود را در حساب هاي خود نگه دارند. سپرده گذاري مركزي برنامه بازاريابي براي قانع كردن ناظران بورسي درباره توزيع سود سهامداران از طريق سپرده گذاري مركزي را طراحي كرده است. بر اساس اين برنامه گروهي از نهاد بيروني تشكيل شده تا سيستم توزيع سود و افزايش سرمايه از طرق سپرده گذاري مركزي را براي ناشران تشريح كند.

از راه اندازي صندوق تضمين تسويه وجوه بيشتر بگوييد. هدف شما از به كارگيري اين ابزار چيست و چه مزايايي براي بازار سرمايه دارد؟

ما در شركت، امسال را سال مديريت ريسك نامگذاري كرديم و نخستين كار در اين راستا صندوق تضمين تسويه بود كه از مردادماه راه اندازي شد و عملكرد خوبي داشت و مي توان گفت تا حد زيادي تخلف زدايي كرد به اين مفهوم كه وقتي كارگزاران در تسويه تاخير داشتند، ما كاري نمي توانستيم انجام دهيم جز اينكه به مراجع ذي ربط گزارش دهيم و اين مراجع جلساتي تحت عنوان كميته رسيدگي به تخلفات كارگزاران تشكيل مي دادند و در نهايت كارگزار متخلف براي مدتي از انجام معاملات محروم يا تعليق مي شد. اين تنبيهات چندان فايده يي نداشت و ضرر آن به مشتري كارگزاري مي رسيد، حال آنكه صندوق تضمين تسويه بحث تخلف زدايي و مديريت ريسك را به خوبي انجام مي دهد. اكنون اگر كارگزاري تاخير كند، بابت مدت تاخير تا سقف صندوق تضمين تسويه (5/3 ميليارد تومان) جريمه مي شود و عايدات ناشي از اين تاخير به صندوق برگردانده مي شود و بين كارگزاران تقسيم مي شود. اكنون تسويه بين ساعت 12:15 تا 12:30 انجام مي شود و (t+1) و (t+3) واقعي شده است: چون قبلاتا ساعت چهار بعدازظهر هم پول به حساب كارگزاران نمي رفت.

جناب سلطاني نژاد، تعداد سهامداران فعال بورس براي بسياري از مسوولان اقتصادي كشور و حتي مردم عادي جذاب و مفيد است، از شما اعلام آمار دقيقي از سهامداران فعال و كدهاي فعال بازار سرمايه مي خواهيم.

اكنون آمار دقيقي در ذهن ندارم ولي بخش قابل توجهي از كدهاي ايجاد شده از طريق پذيرش شركت هاي جديد در بورس است.

براي مثال بانك دي در فرابورس پذيرش شد كه بالغ بر 600 هزار سهامدار داشت و سهامداران اوليه اين بانك در بورس كد معاملاتي دريافت كردند و بخش ديگر هم مربوط به سهامداراني است كه به بازار رغبت نشان مي دهند و وارد بازار مي شوند.

هر دو را بايد به فال نيك گرفت چراكه در مقايسه با خيلي از كشورها در دنيا (به نسبت جمعيت كشورمان)، تعداد سهامداران مان رقم قابل توجهي است. بالاي شش ميليون و 200 هزار كد سهامداري داريم. ممكن است بسياري از اين سهامداران فعاليت قابل توجهي در بازار نداشته باشند ولي همين كه افرادي هستند كه حداقل يك بار سهام يك شركت را خريد و فروش كرده اند، يعني اينكه بورس را به عنوان يك گزينه سرمايه گذاري مي بينند.

بنابراين از جهت تعداد سهامداران فكر مي كنم در منطقه جزو نخستين كشورها باشيم. براي مثال، پاكستان با حدود 5/2 برابر جمعيت ما، 50 تا 100 هزار سهامدار بورسي دارد.

از شش ميليون و 200 هزار كد سهامداري، چه تعداد در بازار سهام فعال هستند؟

تعداد سهامداران فعال براي همه خبرنگاراني كه با من مصاحبه مي كنند، جذاب است اما نمي توان آمار دقيقي اعلام كرد چراكه بايد از كد فعال تعريف مشخصي داشت. اگر كد فعال را كدي بدانيم كه شماره ملي دارد و مورد تاييد سازمان بورس و اداره ثبت احوال است بايد گفت نيمي از اين كدها، كد فعال هستند. اما نمي توان آمار دقيقي از كدهايي كه در بازار معامله مستمر دارند، اعلام كرد. همه شركت هاي سهامي عام موظف هستند نزد سازمان بورس ثبت شوند تا بر اساس ماده 99 برنامه پنجم توسعه نظارت بر شركت هاي سهامي عام نظام مند شوند و سرمايه گذاري هايي كه ماهيت عمومي دارند از جانب مقام ناظر بازار سرمايه مورد تاييد قرار بگيرد. بسياري از شركت هاي سهامي عام اطلاعات كاملي از فهرست سهامداران خود ندارند و دسترسي نيز به سهامداران ندارند. در اين شرايط مقرر شد براي ثبت اين شركت ها، كد سهامداراني كه اطلاعات كامل و شماره ملي ندارند، غيرفعال شود به همين دليل يك تعداد كدهاي غيرفعال داريم. درباره سهامداران فعال آماري كه استاندارد باشد تا بر اساس آن كد فعال را تعريف كرد، وجود ندارد به همين دليل نمي توان آماري ارائه كرد.

چندي پيش كميته مبارزه با پولشويي سازمان بورس اعلام كرده بود كدهاي معاملاتي فاقد شناسه ملي مسدود شدند و قرار است در آينده نزديك كدهاي معاملاتي فاقد كدپستي هم مسدود شوند، آيا سهامداران به سپرده گذاري مركزي معترض نشدند؟

مسدود كردن يا به موجب قانون است يا به موجب دستور مراجع قضايي يا عامل قهري مثل فوت، در غير اين صورت كد معاملاتي مسدود نمي شود چراكه سپرده گذاري امين سهامداران است مثل سازمان ثبت اسناد و املاك كه اطلاعات را نگهداري مي كند بنابراين تاكنون موردي از شكايت سهامداران نداشته ايم.

در مدتي كه كميته مبارزه با پولشويي سازمان بورس اطلاعيه فوق را صادر كرد، آيا سهامداران براي تكميل اطلاعات سهامداري خود اقدام كرده اند؟

بله، كدهاي سهامداري به سه گروه اشخاص حقيقي، اشخاص حقوقي و اشخاص خارجي تقسيم مي شود براي اين سه گروه مصوبات قانوني وجود دارد كه همه بايد به شناسه اختصاصي خود مجهز باشند. شناسه اشخاص حقيقي توسط سازمان ثبت احوال صادر مي شود. از سال 82، يعني زماني كه اين شركت هنوز وجود نداشته، ارتباط زنده يي با سازمان ثبت احوال داشته ايم و كدهاي سهامداري كه فاقد شناسه ملي هستند، غيرفعال شدند و صرفا افراد داراي شناسه ملي مي توانند كد سهامداري داشته باشند و اين كد ملي بايد به تاييد سازمان ثبت احوال برسد. درباره اشخاص حقوقي براي همه منشاهاي كدهاي حقوقي سهامداران حقوقي اطلاعيه صادر كرديم و گفتيم كه بايد مدارك شان را كامل كنند. بعد از صدور اطلاعيه به اين اشخاص مهلتي براي تكميل اطلاعات داديم و اكنون از فعاليت اشخاص حقوقي فاقد شناسه ملي جلوگيري مي كنيم. درباره اشخاص خارجي هم فرآيند انجام معاملات نيازمند اخذ شناسه اختصاصي است كه مرجع صدور آن وزارت اطلاعات است و به محض اينكه بتوانيم از آنها اين سرويس را دريافت كنيم، درباره اشخاص خارجي هم اين كار انجام مي شود.

تاكنون بانك جامع اطلاعاتي به صورت متمركز براي جامعه سهامداري راه اندازي نشده، با اين وصف شركت سپرده گذاري چه اقدامي در اين زمينه انجام داده است؟

راه اندازي اين بانك نيازمند راه اندازي سامانه جامع پس از معاملات است: در واقع همواره نگهداري دو پايگاه اطلاعاتي در كنار يكديگر باعث بروز اختلاف و مشكل در سيستم مي شود، اين دو پايگاه شامل اطلاعات تماس و اطلاعات شناسه يي است كه در هر دو سامانه امكان پذير نيست. شركت براي رفع اين مشكل اقدام به راه اندازي سامانه جامع پس از معاملاتي كرده كه تمام اين اطلاعات را دربرداشته است. در مرحله اول اين سامانه اطلاعات شناسه يي و تماس به صورت كامل دريافت خواهد شد و ديگر نيازي به حضور مجدد نخواهد بود و به اين ترتيب يك پايگاه اطلاعاتي جامع براي بازار سرمايه تشكيل خواهد شد. در مراحل بعدي قرار است سامانه جامعه مجازي سهامداران ايراني از طريق اين پايگاه تشكيل شود: به اين ترتيب هر واقعه يي در بازار سرمايه يا هر گردشي در حساب سهامداران به صورت پيامك به سهامداران اطلاع رساني خواهد شد كه سامانه مزبور در حال تدوين است و تا پايان سال جاري راه اندازي خواهد شد.

انتقاد مي شود كه كارمزد سپرده گذاري مركزي از معاملات زياد است. كارمزد شما به طور دقيق از معامله سهام در بورس يا فرابورس چقدر است و بابت آن چه خدماتي به جامعه سهامداري ارائه مي دهيد؟

كارمزد سپرده گذاري در مقايسه با ديگر شركت ها و نهادها بسيار پايين است و اين در حالي است كه سپرده گذاري از معامله اوراق مشاركت، گواهي سپرده و اختيار فروش تبعي نيز كارمزدي دريافت نمي كنند.

با اين وجود سپرده گذاري از بابت خريداري سهام بورسي و فرابورسي 12 هزارم درصد، از بابت فروش آن 18 هزارم درصد كارمزد دريافت مي كند. اين كارمزد نيز با سقف 80 ميليون براي خريد سهام و 120 ميليون براي فروش سهام در نظر گرفته شده است. همچنين كارمزد شركت از محل بازارگرداني ها نيز معادل 12 هزارم درصد از خريد سهم و 18 هزارم درصد از فروش سهم است.

از برنامه هاي سپرده گذاري مركزي در حوزه بين المللي بگوييد. در راستاي توسعه روابط بين المللي بازار سرمايه كشور چه اقداماتي را انجام داده ايد و چه برنامه هايي داريد؟

    مذاكراتي با مديران و اعضاي هيات مديره بورس پاكستان (SECP) داشتيم. همچنين طي دو سفر به اين كشور و بازديد از بورس كراچي، در جلسه يي اتصال بازار سرمايه ايران و پاكستان به يكديگر را بررسي كرديم. قصد ما اين است بستري فراهم شود كه سهامداران ايراني بتوانند سهام شركت هاي پاكستاني را مستقيم خريداري كنند و سهامداران پاكستاني هم متقابلابتوانند سهام شركت هاي ايراني را خريداري كنند، به توافقات اوليه يي هم در اين راستا رسيديم و قرار بر اين است كه در يكي، دو ماه آينده با شركت سپرده گذاري پاكستاني تفاهمنامه يي امضا كنيم و مقام ناظرشان هم پيگير است كه اين مبادلات انجام شود.

درباره امكان مبادله سهام بورس هاي دو كشور بيشتر توضيح دهيد.

در بحث مبادلات بين المللي و لينك بين بورس ها عموما كاراترين روش، اتصال از طريق CDSهاست.

براي اتصال بورس ها چند روش وجود دارد متداول ترين روش ها دوآل ليستينگ يا پارشال ليستينگ است. براي مثال شركت ايران خودرو علاوه بر اينكه در بورس ايران ليست شده است، در بورس پاكستان هم ليست شود. يا پارشال ليستينگ به اين صورت كه 20 درصد از سهام ايران خودرو از بورس ايران جدا شود و به بورس پاكستان برود كه كار بي دردسري است.

راه ديگر، استفاده از عضويت كارگزاري ها در بورس كشور ديگر است كه در بورس هاي ژاپن و امريكا انجام مي شود.

    روش متداول ديگر، استفاده از CDSهاي بين المللي است كه به آنها ICSD مي گويند. در اين روش شركت هايي در دنيا هستند كه كار تسويه را در سطح بين المللي انجام مي دهند. اخيرا در دنيا به اين نتيجه رسيده اند كه اتصال بورس ها به يكديگر و ايجاد زمينه انجام معاملات بين المللي جز با اتصال CDSها به هم امكان پذير نيست و در دنيا هر اجتماعي كه با هم اشتراك منافعي دارند به سمت لينك كردن CDSهايشان رفته اند.

ماهم در همين راستا برنامه ريزي هاي لازم را براي اتصال لينك بورس تهران و بورس كراچي فراهم كرديم. از آنجايي كه با توجه به اختلاف ساعتي و مسائل سياسي بهتر بود از كشورهاي همسايه شروع كنيم، بهترين گزينه را پاكستان دانستيم.

لينك بورس ايران و پاكستان از چه طريقي انجام مي شود؟

در قدم اول براي اين كار، عضويت در سنديكاي جهاني cds هاي دنيا با عنوان acg و كه انجام شد و سمات در اين نهاد بين المللي عضو شد. با ورود به اين نهاد، مي توانيم از تجربه هاي اكثر كشورهاي دنيا استفاده كرده ومطابق الگوهاي بين المللي حركت كنيم. شروع مراودات بين المللي عضويت در اين نهاد بود، كه انجام شد. سپس مهم ترين فعاليت بين المللي بحث لينك است يعني اين امكان فراهم شود كه سرمايه گذاران از ساير كشورها در بورس ما معامله كنند و برعكس، بدون اينكه هزينه سرمايه گذاري افزايش پيدا كند. بهترين راه اتصال بورس ها در دنيا، اتصال cds هاست كه در اروپا اين تجربه وجود دارد و در حال حاضر 11 كشور از اين طريق باهم ارتباط دارند. ما نيز در همين رابطه طرحي با عنوان طرح «ساميپ» را كه همان بحث لينك بورس هاست، آماده كرديم و در حال حاضر بحث تئوري و نظري طرح آماده است و درصدد هستيم در گام اول اين طرح را باكشور پاكستان اجرايي كنيم.

با توجه به تحريم ها ومشكلاتي كه براي نقل و انتقال پول در سطح بين المللي داريم آيا امكان اجراي اين طرح وجود دارد؟

در بحث اتصال لينك، نقل و انتقال با واحدهاي پولي همان كشور انجام مي شود و فقط نياز به همكاري بانك هاي مركزي كشورهاست. به اين ترتيب كه سرمايه گذار ايراني با ريال اقدام به معامله در بورس پاكستان مي كند و سرمايه گذاري پاكستاني نيز با واحد پول رايج پاكستان در بورس تهران معامله مي كند.

در حال حاضر براي ارتباط با بورس پاكستان چه اقداماتي انجام داده ايد؟

فعلاقرار است از يك ويكي شروع كنيم. شما در سايت ويكي پديا درباره هر موضوعي كه بخواهيد اطلاعاتي را مي يابيد و اطلاعاتي كه پيدا مي كنيد قالب استاندارد دارد. بزرگ ترين معضلي كه بر سر موضوع لينك وجود دارد، اين است كه سهامداران ايراني مزيت هاي بورس پاكستان را نمي دانند و بالعكس. قرار است كه در گام اول يك ويكي ايجاد شود و اطلاعات تمام شركت هاي ايراني و پاكستاني در آن قرار گيرد و در گام دوم يك سايت مجازي طراحي شود كه فرد بتواند پرتفوي مجازي تشكيل دهد: متشكل از سهام شركت هاي پذيرفته شده در بورس كراچي و بورس تهران و در واقع يك پرتفوي متنوع بين المللي تشكيل دهد.

در نهايت وقتي سهامداران ببينند كه در محيط مجازي كسب منفعت مي كنند، جرات كرده كه در فضاي واقعي هم معاملات بين المللي انجام دهند.

در ابتداي سال جاري طي مذاكراتي كه مسوولان و مديران رده بالاي اقتصادي كشور انجام دادند مقرر شد براي رونق بازار سهام و جذب بيشتر سرمايه ها، طرحي به عنوان وثيقه گذاري سهام اجرايي شود. اين طرح قاعدتا بايد از محل سپرده گذاري مركزي اجرا شود، آيا سرمايه گذاران حقيقي و حقوقي از اين طرح استقبال كردند. چه ميزان سهام تا به حال در وثيقه بانك ها قرار گرفته است؟

استقبال از وثيقه گذاري سهام از طرف سهامداران حقيقي و هم حقوقي بسيار خوب بوده است. البته وثيقه گذاري سهام مدت زيادي است كه در سپرده گذاري انجام مي شود. در ابتداي سال جاري تصميم گرفته شد كه بانك ها شرايطي را ايجاد كنند كه براي ارائه تسهيلات، سهام را به عنوان دارايي و وثيقه قبول كنند. برخي از بانك ها از پذيرش سهام به عنوان وثيقه اجتناب مي كنند در حالي كه شايد در اين رابطه اطلاعات كافي ندارند كه سپرده گذاري مركزي به صورت كاملابي طرف از حقوق بانك نگهداري مي كند و تا زماني كه وثيقه گيرنده اجازه ندهد، سرمايه آزاد نخواهد شد. بر اساس يك فرآيند قانوني به وثيقه گير اجازه داده شده است در صورت عدم اجراي تعهدات توسط مشتري، بانك در تماس با سپرده گذاري مركزي سهام را فروخته و وجه آن به بانك پرداخت مي شود كه در مقايسه با بانكي كه يك ملك را به عنوان وثيقه در اختيار دارد، نقدشوندگي سهام بسيار بالاتر است.

از ابتداي سال تاكنون چه تعداد وثيقه گذاري سهام در بانك ها داشتيم؟

از ابتداي سال جاري تا به حال افراد حقيقي كه سهام را نزد بانك ها وثيقه كرده اند يك هزار و 156 نفر هستند و 580 سرمايه گذاري حقوقي نيز سهام خود را نزد بانك ها به وثيقه گذاشته اند. در مجموع در حال حاضر بيش از 69 هزار و 799 ميليارد و 918 ميليون ريال سهم نزد بانك ها و موسسات مالي وثيقه شده است.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: